Deubekizacja, ale jaka?

Robert Majka · Weteran Forum Dołączył: 03 Sty 2007 Posty: 2649

http://wiadomosci.onet.pl/1386301,2677,kioskart.html

Kiosk
Kraj

Wojciech Pięciak/22.01.2007 06:00
Deubekizacja, ale jaka?
Czy pułkownik Pietruszka powinien dostawać wysoką emeryturę
"Ustawa antyubecka", "deubekizacja" – PiS nie ma chyba najlepszych doradców od PR. A może przeciwnie? Może celowo wybrano określenia tak ostre i mobilizujące? To zresztą nieważne. Istotne jest, że w ślad za trafną analizą pewnego problemu – bo niesprawiedliwie wysokie emerytury dla esbeków są problemem – nie poszła taka propozycja jego rozwiązania, która w przyszłości ostałaby się w sądach.
Adam Pietruszka mieszka dziś w Warszawie. Emerytowany pułkownik SB, który w 1984 r. współorganizował zabójstwo ks. Jerzego Popiełuszki (i został za to skazany, jeszcze w PRL) pobiera swoją emeryturę w ramach tzw. "mundurówki”, jak inni byli funkcjonariusze SB – czyli znacząco wyższą od tych, które otrzymują ludzie będący przed 1989 r. nauczycielami, robotnikami czy inżynierami.

Czy to normalne? Oczywiście nie. Oczywiście mamy do czynienia z niesprawiedliwością – zresztą nie tylko w przypadku Pietruszki, ale także innych byłych esbeków, a szerzej: funkcjonariuszy dawnej nomenklatury partyjno-państwowej. Jeszcze przed rokiem 1989 otrzymywali oni zawyżone pensje, nawet wtedy nieadekwatne do "pracy", jaką wykonywali, a oprócz tego korzystali z szeregu przywilejów, również emerytalno-rentowych. Mówiąc w skrócie: dostawali nie tyle zapłatę za wykonywaną pracę, ale "premię" za wierność systemowi, w tym za zwalczanie tych, którzy na ów system się nie godzili. Dziś ludzie ci korzystają z ogólnych przywilejów emerytalnych dla służb mundurowych, których zrównanie z emeryturami cywilnymi zawsze napotykało na społeczny opór.

Dlaczego w ogóle korygować emerytury służb specjalnych PRL (po 1989 r. nieudane próby podjęto w 1992 i 1998 r.; obie zatrzymało weto ówczesnych prezydentów)? Nie, nie po to bynajmniej, aby się mścić czy karać – bo w państwie praworządnym jest oczywiste, że przepisy socjalne nie mogą zastępować prawa karnego – ale po to, by funkcjonujący obecnie system rent i emerytur, jak wiadomo i tak dość skromnych, nie powielał niesprawiedliwości wywodzących się z poprzedniego ustroju.

Państwo prawa z jednej strony oraz poczucie (nie)sprawiedliwości z drugiej: między tymi dwoma pojęciami musimy poruszać się od 1989 r., gdy mówimy o wszystkich sprawach, które składają się na nasz stosunek do PRL-owskiej przeszłości. W tym także na ustawy i inne regulacje prawne. Gdzieś pośrodku między tymi dwoma zasadami – praworządności i sprawiedliwości – jest przestrzeń dla tego, co możliwe: dla rozwiązań, które z jednej strony nie naruszałyby prawa, a z drugiej wychodziłyby naprzeciw zwykłemu ludzkiemu poczuciu, że kraj, w którym żyjemy, jest krajem sprawiedliwym jeśli nawet nie w stopniu idealnym – bo stanu idealnego nie udało się osiągnąć nigdzie, w żadnym z dawnych państw komunistycznych – ale przynajmniej na tyle, na ile to realne.

Tyle że możliwości to jedno, a wola (polityczna, społeczna) – to drugie. W powszechnym odczuciu po roku 1989 w Polsce nie wykorzystano nawet tych możliwości, które daje państwo demokratyczne. To pewien fakt. Można się dziś spierać o to, co było jego przyczyną, jakie były motywy czy argumenty różnych stron dotychczasowych debat i sporów – ale tu już wchodzimy na grunt interpretacji. Fakt natomiast pozostaje faktem.

Faktem jest też, że gdy dyskutujemy dzisiaj (my: publicyści, politycy, działacze społeczni itd.) nad nowymi rozwiązaniami – np. nad nową ustawą lustracyjną, nad nowymi zasadami ujawniania archiwów SB czy, jak teraz, nad problemem rażąco wysokich uposażeń emerytalnych dla ludzi, którzy na taką nagrodę wypłacaną w wolnej Polsce nie zasłużyli – to często wyważamy drzwi, dawno przez innych otwarte. Słuchając argumentów polityków PiS oraz niektórych komentarzy popierających projekt "deubekizacji" (np. Piotr Zaremba w "Dzienniku" z 15 stycznia), można odnieść wrażenie, że celem tego projektu ma być "odebranie esbekom emerytur" czy wręcz "polska wersja Norymbergi". Błąd tkwi w niefortunnej argumentacji i w błędnym uzasadnieniu. "Deubekizacja" – by trzymać się już tego neologizmu – jest potrzebna. Ale jeśli ma być uzasadniona w ten sposób, jej przeciwnikom łatwo będzie odpierać argumenty.

Przykład rozwiązań, które godzą zasady państwa prawa z poczuciem sprawiedliwości, jest w zasięgu ręki: w Niemczech. Przyjęty tam model jest wart uwagi z czterech co najmniej powodów.

Po pierwsze, chyba nikt – także polscy przeciwnicy "deubekizacji" – nie zaprzeczy, że Niemcy są państwem prawa.

Po drugie, w Niemczech z problemem "deubekizacji" musiano sobie poradzić, czy ktoś tego chciał, czy nie: po zjednoczeniu w 1990 r. trzeba było zintegrować system rent i emerytur, który obowiązywał w NRD, z systemem rent i emerytur Republiki Federalnej. Tym samym – i tu dochodzimy do konkretnej definicji problemu – musiano również odpowiedzieć sobie na pytanie, co zrobić z całą gamą przywilejów emerytalnych, specjalnych dodatków itd., z których w NRD korzystali ludzie tworzący nomenklaturę i aparat terroru.

Po trzecie, przy wszystkich różnicach między Polską a Niemcami (sprzed zjednoczenia i po; np. różnicy wysokości płac i emerytur), system przywilejów i nagród w NRD był podobny jak w PRL. Nie tylko na gruncie rozwiązań, ale też uzasadnienia ideologicznego.

Po czwarte, choć Niemcy w końcu poradzili sobie z problemem "deubekizacji", nie było to proste. Więcej nawet: dochodzenie do końcowego rozwiązania okazało się istną drogą przez mękę. Był to proces trwający 15 lat (między rokiem 1990 i 2005) i przebiegający na kilku płaszczyznach: nie tylko decyzji politycznych, ale także debaty społecznej oraz – co szczególnie istotne – także na drodze sądowej, z finałem w postaci dwóch orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego (z 1999 i 2004 r.).

12

Robert Majka z Przemyśla, tel.506084013 mail: robm13@interia.pl