[Andrzej Werter]

Po co komuniści zorganizowali w Polsce tzw. Referendum Ludowe w 1946 roku? Czy ktoś czuje się na siłach by mi odpowiedzieć? Gdzie i do jakich materiałów można dotrzeć?
Dziękuję i pozdrawiam AW

[Mirek Lewandowski]

W najwiekszym skrócie było tak (piszę z głowy, więc szczegóły, których nie pamiętam, pominę).

W Jałcie (luty 1945) przywódcy Wielkiej Trójki uzgodnili, że w Polsce powstanie nowy rząd, który zastąpi dwa dotychczasowe. Jeden rząd działał na emigracji w Lonydnie w oparciu o konstytucję kweitniową, jego premierem był Arciszewski z PPS. Ten rząd ( jedyny w pełni legalny) był sojusznikiem aliantów. Podlegało mu podziemie niepodległościowe w kraju.
I był drugi rząd, utworzony w Moskwie (początkowo jako PKWN, od 1945 - rząd tymczasowy), którego premierem był Osóbka - Morawski z RPPS. Dominowali w nim komuniści, a Morawski był marionetką. Ten drugi rząd, który po wjeściu Armii Czerwonej na ziemie polskie mial siedzibe w Lublinie a póxniej w Warszawie był uznawany wyłacznie Stalina. W Jałcie uzgodniono, że nowy rząd ("jedności narodowej") powstanie na bazie tego rządu krajowego (stalinowskiego), do którego doączy sie kilku działaczy niepodległościowych z kraju i z emigracji. Pod koniec czerwca 1945 powstał w ten sposób TRJN. Relacje były takie - na 20 członków rządu 16 było z nadania Stalina a 4 reprezentowało orientację niepodległościową. Premierem został figurant Osóbka Morawski, wickami: Gomułka (PPR, minister Ziem Odzyskanych) i Mikołajczyk (SL, który wkrótce przyjął nazwę PSL, minister rolnictwa - musiał realizowac komunistyczną reforme rolną). Główne resorty były w rękach stalinowców (wojsko - Żymierski, przed wojna skazany na więzienie za łapówkarstwo; bezpieczeństwo - Radkiewicz, gospodarka - Minc). Jeszcze w czerwcu 1945 nowy rząd uznała Francja, na początku lipca : USA i WB. Równocześie rząd w Londynie utracił uznanie międzynarodowe (choć działał aż do 1990 roku!, ale głównie jako symbol). Powszechnie uznaje sie to za kolejną zdrade Polski przez Zachód (choć sytuacja była skomplikowana - Armia Czerwona była na ziemiach polskich od 1944 roku i usunąć ja stąd można było tylko siłą, co oznaczałoby III wojnę światową, na którą Zachód nie miał ochoty).
Oficjalnie, zgodnie z postanowieniami konferencji w Jałcie głównym zadaniem nowego rządu miało być szybkie przeprowadzenie wyborów parlamentarnych. W Jałcie nie porozumiano sie jednak, co do gwarancji zabepieczających prawidłowy przebieg wyborów (nie przewidziano wycofania z Polski wojsk radzieckich, ani obecności zachodnich obserwatorów w Polsce). Interpretuje sie to jako milczącą zgode Zachodu na sowietyzacje Polski.
Takie szybkie wybory (chyba jeszcze w 1945 roku) przeprowadzono na Wegrzech. Nieoczekiwanie dla komunistów (ale zgodnie z wolą narodu wegierskiego) wybory wygrała opozycyjna wobec komunistów partia ludowa. To spowodowało, że komuniści polscy sie przestraszyli, że zapowiedziane w Jałcie szybkie wybory w Polsce przyniosa podobny rezultat co na Węgrzech. Postanowili więc wybory odwlec (jak się okazało aż do stycznia 1947 roku).
I W CELU ODWLECZENIA WYBORÓW PARLAMENTARNYCH, STWORZENIA WRAŻENIA, ŻE SPOŁECZEŃSTWO POLSKIE POPEIRA NOWA WŁADZĘ ORAZ PRZEĆWICZENIA SOBIE SKUTECZNOŚCI SPOSOBÓW ZAPEWNIAJĄCYCH "ZWYCIĘSTWO" WYBORCZE (TERROR, PROPAGANDA, FAŁSZOWANIE) ZORGANIZOWANO REFERENDUM.
Pytania były tak sformułowane, że trudno było głosowac inaczej niz 3xtak.
Pierwsze pytanie dotyczyło zniesienia senatu (czyli sprawy drugorzednej), drugie - nowego ustroju gospodarczego opartego na reformie rolnej i "unarodowieniu" (a nie nacjonalizacji) podstawowych gałęzi przemysły z "poszanowaniem gwarancji dla kapitału prywatnego", a trzecie - granic Polski, ale tylko tych na zachodzie i pólnocy.
PPR oraz ich agenci (PPS, SL oraz SD - uwaga pierwsze dwie partie nosiły taką samą nazwę jak partie przedwojenne, ale nie były z nimi tożsame!! "prawdziwa PPS została zlikwidowana a prawdziwe SL po wojnie nazywało się PSL) wezwali do głosowania 3xtak.
Opozycyjne PSL oraz SP (stopniowo wchodzące w orbite wpływów komunistów) wezwały do głosowania "nie" na pierwsze pytanie (dotyczące Senatu). Dla PSL było to niewygodne (bo przed wojna domagało sie likwidacji senatu), ale nia miało innego wyjścia. Na pozostałe dwa pytania PSL musiało głosować tak, a chciało sie jakoś odróżnić od komunistów. W ten sposób trzeciorzedna sprawa (zniesienia senatu) stała się osia sporu miedzy PPR i ich przydupasami a PSL.
Dla porządku trzeba dodać, że WiN wezwało do głoswania "nie" na pierwsze dwa pytania a NSZ wzywało do głosowania 3xnie (i to było jedyne rozsądne wyjście w tej sytuacji, choc z drugiej strony było trudno zrozumiałe dla dużej części społeczeńśtwa, złożonego głównie z chłopów i robotników - inteligencje przedwojenna wymordowali do spólki Stalin z Hitlerem. Jasne stanowisko NSZ było tym trudniej zrozumieć, że cała oficjalna propaganda (radio i prawie cała prasa) była w rekach PPR.
Mimo propagandy i terroru referendum zakończyło sie klęska komunistów. Zdecydowana wiekszość społeczeńśtwa głsowała "nie" na pierwsze pytanie. Wyniki zostały jednak sfałszowane. Te oficjalne rezultaty były takie, że cos koło 70% uprawnionych zagłosowało 3xtak. Jedynie w Krakowie wyników nie sfałszowano (nie wiadomo dlaczego, może dlatego, że tylko tu PSL miało swoich ludzi w każdej komisji wyborczej) i tu wyniki były zupełnie inne niż (ofijalnie) w całym kraju (później komuniści zbudowali Nową Hute, aby spacyfikować antykomunistyczny i reakcyjny Kraków).
Ponieważ fałśzerstwo wyników referendum było oczywiste i opinia puliczna na Zachodzie troche sie burzyła, komuniści tydzien po referendum (a bodaj dzień po podaniu tych sfałszowanych wynikó) sprowokowali pogrom Żydów w Kielcach. Efekt propagandowy był taki - nie ma co popierać polskich działaczy niepodległościowych bo to antysemici.

W styczniu 1947 odbyły sie wybory parlamentarne. Wyniki oficjalne dały "blokowi stronnictw demokratycznych" (PPR, SL, PPS, SD) 80% mandatów w sejmie a PSlowi - tylko 10%. Wkrótce Mikołaczyk uciekła z Polski a komuniści przejeli pełnie władzy i przystąpili do drugiego etapu sowietyzacji, czyli do stalinizacji (ten pierwszy etap sowietyzacji Polski od 1944 do 1947/48 nazywa się stopniowym przejmowaniem włądzy przy zastosowaniu "taktyki salami" - nazwa pochodzi o suchej kiełbasy, która kroi sie na cienkie plasterki, tak że trudno zauważyć, jak kielłbasy ubywa.

Ciekawie byłoby podyskutować o Mikołajczyku - jak ocenic to co robił w latacj 1944 - 47. Ja oceniam to negatywnie, ale można inaczej.

To by było tak w najwiekszym skrócie. Bo moznaby bardzo długo.

Przepraszam za forme, ale brak czasu.

Pozdrowienia

[Andrzej Werter]

Bardzo dziękuję za wyczerpującą informację.Fakty były mi z grubsza znane, ale nie umiałem ich tak precyzyjnie uszeregować i zinterpretować. Wykorzystam to do twórczej dyskusji. Łączę wyrazy szacunku AW

[Bogusław Gruszczyński]

Mirek Lewandowski, odpowiadając na dwa pierwsze pytania Andrzeja Wertera, bardzo trafnie (wielkimi literami) wyeksponował prawdziwy powód przeprowadzenia w 1946 r. tzw. referendum ludowego.

Odpowiadając na trzecie pytanie Andrzeja Wertera (o materiały na ten temat) polecam lekturę książki "Z polityki terroru. Głosowanie ludowe z 30 czerwca 1946 r. w raportach Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego. Wybór dokumentów", w opracowaniu i z doskonałym wstępem Tadeusza Kisielewskiego i Michała Strzeleckiego, wydanej w 2000 r. przez Wydawnictwo Uczelniane Akademii Bydgoskiej im. Kazimierza Wielkiego (tamże w przypisach lektura uzupełniająca). Wydawca wskazał również tel. (052) 340 09 42, jako właściwy do zamówienia tej pozycji (kupiłem ją dwa lata temu), choć nie wiem, czy jest teraz aktualny.

Ciekawe i nieznane dokumenty na ten temat zawiera również opracowanie historyków: Tomasza Balbusa, Łukasza Kamińskiego, Wojciecha Sawickiego i Krzysztofa Szwagrzyka (wszyscy związani z IPN), pod redakcją prof. Wojciecha Wrzesińskiego: "Drogi do niepodległości 1944-1956/1980-1989. Nieznane źródła do dziejów najnowszych Polski", wydane przez Instytut Historyczny Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2001.

Z pozdrowieniami